chính sách giáo dục tại nam kỳ cuối thế kỷ 19

Chính Sách Giáo Dục Tại Nam Kỳ Cuối Thế Kỷ 19

Tri thức Pháp cuối thế kỷ 19 ít nhiều bị chia rẽ khi bàn về các chính sách thuộc địa, đặc biệt là văn hóa, giáo dục như: làm sao để giải - Hán - hóa?, về ngôn ngữ, dùng chữ quốc ngữ hay Pháp Á để thực hiện mục tiêu khai thác thuộc địa?, phát triển trường học ở Nam kỳ ra sao?

Những tranh luận gay gắt và đầy thú vị về văn hóa, xã hội, chính sách thuộc địa...qua lăng kính người Pháp, giúp độc giả ngày nay hiểu hơn về một khúc quanh trong lịch sử văn hóa Việt Nam nói chung, giáo dục trên đất Nam kỳ nói riêng.

PHANBOOK & NXB Thế Giới trân trọng giới thiệu cùng bạn đọc!

VỀ TÁC PHẨM

Thời trước, người Việt dùng chữ Nho cho ngôn ngữ văn chương, học thuật và chữ Nôm để ghi chép tiếng nói thông tục, hàng ngày. Từ khi người Pháp vào, họ muốn loại bỏ chữ Nho, thay bằng tiếng Pháp.

Loại bỏ chữ Nho không khó, nhưng làm sao dạy tiếng Pháp cho hàng trí thức và đặc biệt là giới bình dân bản xứ đang chiếm tuyệt đại đa số, tiêm vào đầu óc họ lối suy nghĩ phương Tây lại là một câu hỏi lớn đối với giới cầm quyền lúc bấy giờ?

Đề nghị đầu tiên được đưa ra là chữ quốc ngữ, dễ học, lại dùng chữ cái La-tinh. Sau khi thông thạo chữ quốc ngữ, có thể chuyển sang học tiếng Pháp nhờ quen mặt chữ cái La-tinh. Nhưng giải pháp này gặp sự chống đối của một số người vì vấn đề không phải chỉ là kỹ thuật hay ngôn ngữ mà còn tiềm ẩn nhiều yếu tố chính trị lâu dài.

Đại diện nhóm chống đối phổ biến chữ quốc ngữ này là Etienne François Aymonier, Giám đốc trường Thuộc địa (Ecole coloniale) ở Paris, trước đây từng là công sứ Pháp tại Nam Kỳ, tham gia đàn áp phong trào Cần Vương tại Bình Thuận, biết tiếng Chăm, Khmer và Việt.

Đối kháng lại, ủng hộ chữ quốc ngữ, là Emile Roucoules, nguyên Hiệu trưởng trường Trung học Chasseloup-Laubat ở Sài Gòn.

Trong sách này, chúng tôi xin giới thiệu hai tập tài liệu của người Pháp, chia làm hai phần, phản ánh cuộc tranh luận, cùng những bước đầu của việc phát triển chữ quốc ngữ tại xứ ta.

Phần I: “Quốc ngữ” hay “Pháp – Á”?

Phần này gồm một tập tài liệu do Etienne François Aymonier kết tập “Tiếng Pháp và nền học chính tại Đông Dương” (La langue française et l’enseignement en Indo-chine) ghi lại những thông tri đọc trong hai Hội nghị Thuộc địa tổ chức tại Paris vào năm 1889 với những đề nghị nhằm biến người Việt thành người Pháp-Á-Đông”.

Một bài của Emile Roucoules phản bác lập luận trên: “Tiếng Pháp, quốc ngữ và nền học chính tại Đông Dương, trả lời Ông Aymonier” (Le français, le quốc-ngữ et l’Enseignement public en Indo-chine – Ressponse à M.Aymonier).

Phần II: Nam Kỳ, 30 năm giáo dục và đào tạo thời chiến tranh chinh phục

Phần này giới thiệu bài viết của Emile Roucoules: “Khảo luận về nền học chính tại Nam Kỳ” (Etude sur l’instruction publique en Cochinchine) ghi lại chính sách giáo dục và thành quả của học chính tại Nam Kỳ từ lúc người Pháp đặt chân lên đất Nam Kỳ cho đến năm 1889.

Sau những bài tranh luận hăng say, phản ánh những tư tưởng đối kháng trong giới người Pháp thuộc địa, tưởng cũng nên có những số liệu, những bản thống kê, khô khan nhưng chính xác của chính quyền Nam Kỳ, cho thấy rõ hơn bối cảnh học chính thời bấy giờ.