Tác Giả nguyễn phúc an

Văn Học Trung Đại Việt Nam Nhìn Từ Thể Loại Tiểu Thuyết Truyền Kỳ Chữ Hán

Là một bộ phận thuộc văn học trung đại Việt Nam, tiểu thuyết chữ Hán, trong đó tiêu biểu là tiểu thuyết truyền kỳ có vị trí hết sức quan trọng trong buổi đầu văn học viết Việt Nam được viết bằng chữ Hán.

Chữ Hán là sản phẩm của văn hóa Trung Hoa, được du nhập và sử dụng ngày càng rộng rãi ở Việt Nam từ những năm đầu Công nguyên, cùng với chính sách đô hộ của các triều đại phong kiến phương Bắc. Đến thế kỷ thứ X, Việt Nam bước vào thời kỳ độc lập, tự chủ. Nhưng người Việt vẫn sử dụng chữ Hán làm văn tự của mình. Vì thế, sự ra đời của các thể loại văn học chữ Hán Việt Nam, trong đó có tiểu thuyết truyền kỳ Hán văn không thể không có nguồn gốc và ảnh hưởng từ những tác phẩm cùng loại ở Trung Quốc.

Thực tế, những tác phẩm truyền kỳ chữ Hán Việt Nam vốn tiếp thu từ thể loại truyện kỳ ảo Trung Quốc, mà tác phẩm tiêu biểu nhất hiện còn ở Việt Nam là Thánh Tông di thảo của Lê Thánh Tông thế kỷ XV và Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ thế kỷ XVI...

Tuy nhiên, những tác phẩm truyền kỳ này của Việt Nam lại có một quá trình hình thành và phát triển nội sinh gắn liền với nền văn hóa, văn học dân tộc, đặc biệt là với văn học dân gian. Tiêu biểu như Thánh Tông di thảo bao gồm đó những truyện truyền kỳ đậm đà bản sắc dân tộc, trong có nhiều truyện mang tính ngụ ngôn; cùng Truyền kỳ mạn lục là những câu chuyện kể về nhiều nhân vật, nhiều sự kiện kỳ lạ xảy ra từ thời Lý, Trần, Hồ và thời Lê sơ. Nếu Thánh Tổng di thảo là tác phẩm văn chương truyền kỳ đánh dấu mốc quan trọng về sự trưởng thành của văn học chữ Hán Việt Nam thế kỷ XV thì sang thế kỷ thứ XVI, Truyền kỳ mạn lục là một thành tựu lớn lao của văn học viết trung đại Việt Nam. Những tác phẩm truyền kỳ trên có sức ảnh hưởng rộng rãi cả về nghệ thuật và nội dung tư tưởng với các tác phẩm văn học, lịch sử Hán văn về sau.

Thực tế , sự ra đời của thể loại tiểu thuyết truyền kỳ Hán văn Việt Nam khẳng định bước phát triển nhảy vọt về chất của văn xuôi tự sự trung đại Việt Nam. Vì thế thể loại văn học này được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm, nghiên cứu.

Tập sách là kết quả học tập và nghiên cứu chuyên sâu của tác giả trong nhiều năm qua (phát triển từ đề tài "Việt Nam ngũ chủng Hán văn truyền kỳ tiểu thuyết nghiên cứu", thực hiện và bảo vệ ở Trường Đại học Nguyễn Trí tại Đài Loan), lại được sự giúp đỡ, chỉ dẫn của nhiều học giả, chuyên gia trong lĩnh vực này, chắc chắn sẽ là tài liệu bổ ích với những người quan tâm đến văn học và ngữ văn Hán Nôm Việt Nam.

Mục đích của đề tài được xác định là “mong muốn nhìn nhận một cách hệ thống về đặc điểm và giá trị nghệ thuật của tiểu thuyết truyền kỳ chữ Hán Việt Nam, cùng những nét đặc sắc mà truyền kỳ đã cống hiến cho một nền văn học trung đại Việt Nam qua góc nhìn nghệ thuật sáng tác. Trên cơ sở đó, chuyên luận góp phần khẳng định giá trị và vị trí của tiểu thuyết truyền kỳ chữ Hán Việt Nam trong nền văn học trung đại Việt Nam, cũng như vị trí quan trọng của nền văn học chữ Hán Việt Nam trong văn học trung đại ở các nước cùng sử dụng và ảnh hưởng văn hóa chữ Hán.

- Trích Lời tựa

Về Quyển Sự Tích Và Nghệ Thuật Hát Bộ Của Đoàn Nồng (Khảo-Chú-Luận)

Về quyển Sự tích và Nghệ thuật hát bộ của Đoàn Nồng:

Ở đây, tác giả Đoàn Nồng mạnh dạn nêu lên ý kiến cá biệt của mình về tên gọi của loại hình Hát Bội - cái tên toàn thể người dân đều quen thuộc như vậy, ông còn mạnh dạn cho rằng: “Tên ‘Hát Bội’ mà bây giờ đã công dụng để thứ Hát Tuồng cổ của ta có lẽ nguyên là chữ ‘hát bộ’ mà ra”, giải thích: “Bộ nghĩa là bước đi, đi bộ; ‘hát bộ’ nghĩa là vừa hát vừa đi, và làm bộ tịch để biểu diễn cảm giác, cảm tình với câu hát”). Và một loạt lập luận khác của ông về tên gọi “Hát Bộ’’ ở ngay trong tác phẩm (được khảo chú ở phía sau đây), kể cả trong bài viết ông bàn dặm thêm trong bài Bàn về chữ “bội”) trên tạp chí Tri Tân số 163 (19-10-1944), trang 6-7, độc giả có thể đọc một cách thuận tiện trong chuyên khảo này.

“Sách chia ra ba chương: Chương thứ nhất nói về gốc tích và những cái hay cái khéo của nghề Hát Bội; chương thứ hai thuật qua những lớp tuồng thường dẫn; chương thứ ba sao lại những lớp tuồng hay xưa nay vẫn đem diễn thành một quyển sách vừa khảo cứu vừa trích diễm. Lời văn giản dị hoạt bát, thuần một giọng ta, không nhiễm lối văn Tây hoặc văn Tàu, Quốc ngữ mà được như thế đã là có công lắm.” (Ứng Hoè Nguyễn Văn Tố)

Quyển ĐỜN CA TÀI TỬ NAM BỘ KHẢO VÀ LUẬN của Nguyễn Phúc An ra đời đúng với sự mong đợi của các tầng lớp nhạc sĩ và nhạc sinh âm nhạc dân tộc Việt Nam, đặc biệt là giới mộ điệu nhạc tài tử Nam bộ!

Thật thế! Nhạc tài tử Việt Nam là một loại hình nghệ thuật rất cao, trong đó có kết hợp đầy đủ tính khoa học, triết học phương Đông, nó đòi hỏi người chơi phải có một trình độ khá tốt về văn hóa, lịch sử, v.v… Nhạc tài tử Nam bộ được cấu kết và hình thành thuận theo âm luật tự nhiên của con người cũng giống như âm nhạc của phương Tây và các dân tộc khác trên thế giới. Điều đáng buồn là ở Việt Nam ta tài liệu và sách vở âm nhạc thì không đầy đủ để có thể tìm hiểu và khảo cứu. Thật ra thì mọi lý luận và ý tưởng trong những tác phẩm âm nhạc dân tộc có thể nói là hầu hết ta đều có thể dẫn chứng, hoặc giải thích được. Vấn đề phát sinh ở chỗ là chúng ta không có điều kiện, không đủ quyết tâm và kiến thức để tìm tòi, tra cứu trong sách vở và tài liệu cổ. Vì những tài liệu có giá trị còn sót lại ngày xưa thường được viết bằng chữ Hán hoặc bằng tiếng Pháp nên chúng ta gặp nhiều khó khăn trong việc tra cứu.

Tác giả Nguyễn Phúc An có được cái lợi thế là rất rành về Hán văn và một số ngoại ngữ khác, cho nên ông có thể đọc được và nghiên cứu rất nhiều tài liệu âm nhạc ở các thư viện nước ngoài và những tài liệu chữ Hán ở Việt Nam. Ngoài ra do sở học cá nhân, tác giả có một trình độ lý luận rất là vững chắc, có tính logic dựa vào lý luận dịch học phương Đông mà cũng không thiếu tính khoa học phương Tây, cho nên ở hầu hết mọi vấn đề sau khi nêu được những chứng minh, truy nguyên được nguồn gốc bằng sách vở, tài liệu, báo chí, tác giả đã đưa ra được những kết luận của riêng mình với lối lý luận sắc sảo, nhạy bén không lập lờ, hợp lý mà ta hầu như có thể chấp nhận được!

Về mặt nội dung, tuy chưa thể khai thác hết nền nhạc cổ miền Nam, nhưng sách đã gói ghém gần như là đầy đủ hết những hiểu biết, những tinh hoa trong mảnh đất màu mỡ của âm nhạc tài tử miền Nam, nhưng tác giả đã cho ta thấy được những kiến thức rất có giá trị và hữu ích về loại hình âm nhạc này mà mỗi nhạc sĩ, người nghiên cứu hay giới mộ điệu chúng ta không thể thiếu được.

Nói thêm là ở xứ ta, một số sách vở về âm nhạc thường là nơi bày tỏ những lời phát biểu đúng cũng có mà chưa đúng cũng có của một số nhân vật nào đó… mà ở đó người viết ít khi dám cho biết ý nghĩ và quan điểm của riêng mình, vì sợ đụng chạm hoặc ngại làm mếch lòng người khác, hoặc khẳng định cái gì đúng, cái gì sai và cái nào cần chỉnh lại cho hợp lý để cho các lớp thế hệ sau có thể noi theo mà mạnh dạn bước đi. Những người viết đó có lẽ còn chưa tin tưởng được mình thì làm sao mà mọi người tin theo được. Vì lý do đó mà hiện tại hầu hết những buổi diễn âm nhạc dân tộc xứ ta chỉ như đang khơi lại đóng tro tàn văn hóa cũ của bốn ngàn năm văn hiến để cho mọi người thấy và biết thôi chứ chưa đặt chân được vào con đường phát triển, làm tốt, làm đẹp hơn cho văn hóa âm nhạc Việt Nam. Cuối cùng ta phải khẳng định một điều là một nền văn hóa tốt đẹp đầy màu sắc như âm nhạc dân tộc Việt Nam mà chỉ để trưng bày trong viện bảo tàng để cho mọi người ngắm nhìn để biết được thế nào là thời vàng son của dân tộc Việt thì quá uổng phí cho công sức của tiền nhân đã dầy công vun đắp. Chứ ở hiện tại thì nói đúng ra như con số không vì cổ thì nằm ở viện bảo tàng và cái mới, phát triển thì lệch lạc và cũng không có được bao nhiêu, đồng thời lại đang đi ngược với trào lưu tiến hóa của xã hội!

Có thể nói là nhờ những bước đầu mạnh dạn như tiêu chí của quyển sách này, thì các lớp sau có thể có được một sự hiểu biết dù sơ lược nhưng đúng hoặc ít ra là những khía cạnh đúng về nhạc tài tử miền Nam; để từ đó có thể mạnh dạn phát triển nền tri thức và hiểu biết âm nhạc Việt Nam vốn giàu đậm màu sắc dân tộc theo con đường nghệ thuật chân chánh mà những bậc tiền nhân đã vạch đường đưa lối.

Sài Gòn, ngày 22 tháng 10 năm 2018

Hoàng Cơ Thụy & Nguyễn Xuân Yên

Cựu giảng viên bộ môn đờn tranh

và ký xướng âm Việt Nam

tại Trường Quốc gia Âm nhạc và Kịch nghệ Sài Gòn

và Trường Cao đẳng Sân khấu - Điện ảnh

Tri Tân Nhân Vật Chí Tạp Chú - Quyển 1 - Từ Thời Bắc Thuộc Đến Nhà Trần

“Lịch sử loài người xưa nay vẫn là công cuộc của giống người; sự gắng sức của mọi người chính là điều kiện cốt yếu của sự tiến hóa. Quan điểm sử học, khoa học không bao giờ phủ nhận địa vị, công dụng của loài người, và của những vĩ nhân. Nhưng chúng ta cần phải đính chính anh hùng chủ nghĩa. Một người anh hùng bậc nhất trong lịch sử - Napoléon - đã nói 'phải biết nhận xét nhân vật trong những quang tuyết tốt. Quang tuyến đó là thế giới quan và phương pháp luận chính xác. Nhân vật không phải là một thể chất cố định bất biến. Có những kẻ hôm qua hay mà ngày nay hỏng, cũng có những kẻ trước xấu mà sau tốt. Có những người anh hùng đã đưa nhân loại lên đường tiến hóa, cũng có hạng 'quái kiệt' dắt loài người giật lùi về tình thế dã man. Có kẻ làm những việc mới xét qua thì có vẻ vô nhân đạo, mà lâu ngày mới thấy là cần thiết cho đời sống cộng đồng. Có kẻ lập trường trước sau vẫn nhất quán, nhưng hành động phải tùy cơ mà ứng biển. Bình phẩm nhân cách trước hết phải đặt nhân vật vào trong những trường hợp lịch sử, trong tình thế xã hội của họ, và phải vận dụng một lối lý luận linh động."