Tác Giả Lê Nguyễn

Đất Sài Gòn Và Sinh Hoạt Của Người Sài Gòn Xưa

Trong lịch sử hình thành và phát triển của miền Nam Tổ quốc, kể từ những thập niên đầu thế kỷ XVII cho đến ngày Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lý đất Đồng Nai năm 1698, Sài Gòn đã thay da đổi thịt rất nhiều, từ một vùng đất ẩm thấp, hoang vu, nơi ngự trị của hùm beo, rắn rết, thành nơi hội tụ của những lưu dân từ các trấn phía bắc trở vào. Cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX, sau những đổ nát, hoang tàn do cuộc nội chiến dằng dai giữa nhà Nguyễn và nhà Tây Sơn, Sài Gòn dần trở về cuộc sống ổn định dưới bàn tay của những nhà cai trị tài ba: Lê Văn Duyệt, Ngô Nhân Tịnh, Trương Tấn Bửu…, giặc cướp bị trừ tiệt, sự hình thành các đồn điền khiến ruộng đất được phân phối hợp lý, và khai thác một cách có hiệu quả.

Sang thời Pháp thuộc, Sài Gòn cũng là thuộc địa đầu tiên của Pháp tại Đông Dương, khởi đầu với sự pha trộn có chừng mực giữa những tiến bộ về mặt văn hóa của xã hội phương Tây với các giá trị truyền thống của phương Đông. Sài Gòn cũng là nơi ra đời của tờ báo quốc ngữ đầu tiên của cả nước, tờ Gia Định báo, mở đường cho những sinh hoạt văn hóa mới mẻ, khai mở dân trí, góp phần hình thành các phong trào yêu nước vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX. Sài Gòn cũng từng trải qua những đổi thay về các mặt kinh tế - xã hội, sự hình thành một thương cảng sầm uất bậc nhất Đông Nam Á, giành vị thế ưu tiên của cảng Singapore oanh liệt một thời. Sở dĩ đạt được điều này vì từ nửa sau thế kỷ XIX, Sài Gòn thuận lợi hơn Singapore ở vị trí một trung tâm giao dịch, vận chuyển và tồn trữ sản phẩm, hàng hóa của cả vùng Đông Nam Ávà Đông Á.

Về mặt địa lý, nằm giữa một vùng đất rộng lớn với một hệ thống sông ngòi chằng chịt, Sài Gòn sớm trở thành trung tâm thương mại của toàn miền Nam, nơi ghe thương hồ từ các nơi đổ về tấp nập. Chợ Bến Thành thời Gia Long - Minh Mạng và chợ Sài Gòn thời Pháp thuộc tuy có khác nhau về vị trí hoạt động, song vẫn là nơi hẹn hò, gặp gỡ của những người sống dựa vào sông nước miền Nam, góp phần kích thích và đẩy mạnh năng lực sản xuất của một nền nông nghiệp luôn cần được khuyến khích và cải thiện.

Ngày nay, với những bạn đọc từng lớn lên, trưởng thành trên đất Sài Gòn, hay ít nhất từng ghé thăm Sài Gòn, thành phố này vẫn còn là nỗi hoài nhớ khôn nguôi, khi sự phát triển từng ngày của nó cũng đồng thời làm nhạt phai nhiều kỷ niệm của một thời tuổi trẻ đã lùi xa trong ký vãng.

Chút ký ức này cũng là sự thể hiện lòng biết ơn sâu sắc của kẻ hậu sinh đối với nhiều thế hệ cha ông đã cần lao gian khổ để xây dựng cho chúng ta một Sài Gòn hồn hậu, nhân văn, ở thì thương, xa thì nhớ.

Đời Thường Các Nhân Vật Nổi Tiếng Trên Thế Giới

Thưa quý độc giả,

Biên soạn quyển sách về một số nhân vật được nhiều người biết trong lịch sử cận và hiện đại, người viết không có tham vọng trình bày các sự kiện một cách cặn kẽ và có lớp lang như trong một quyển sử biên niên, mà chỉ nhằm kể lại một vài nét nổi bật trong cuộc sống của mỗi người, những hoàn cảnh đưa đẩy, những khúc quanh định mệnh mang lại cho họ vinh quang ; chất ngất hay tủi nhục ê chề.

Họ gồm nhiều thành phần khác nhau trong xã hội, từ những vương tôn công tử, những nhà khoa học nổi tiếng, đến những ca sĩ, diễn viên điện ảnh từng ghi dấu ấn đậm nét trong lòng công chúng, đặc biệt là những người thưởng ngoạn nghệ thuật.

Mỗi cuộc đời là một câu chuyện khác biệt, mang lại cho người đọc nhiều cung bậc cảm xúc khác nhau, từ người nữ ca sĩ da đen chạy trốn nạn kỳ thị chủng tộc trên chính quê hương mình (Mỹ), trôi dạt trên xứ người, cuối đời được cả nước Pháp vinh danh (Josephine Baker), đến người diễn viên điện ảnh chỉ mới tham gia diễn xuất mấy bộ phim qua đời ở tuổi rất trẻ, song vầng hào quang để lại đã biến anh trở thành thần tượng của cả một thế hệ (James Dean); từ bà hoàng trẻ đẹp đã phải nuốt nước mắt rời bỏ cung vàng điện ngọc chỉ vì không sinh được cho hoàng tộc một mụn con (Soraya) đến cuộc tình nghiệt ngã của người nữ bác học đã ít nhất hai lần nhận được những giải thưởng cao quý nhất (Marie Curie)...

Cách của họ đối diện với nghịch cảnh hay sự hy sinh của họ cho hạnh phúc của cộng đồng xã hội là những bài học có giá trị lâu dài, giúp người đọc rút tỉa được những kinh nghiệm sống cho bản thân mình.

Phần lớn nội dung quyển sách dựa vào những nguồn tư liệu nước ngoài (bao gồm văn bản và hình ảnh), chủ yếu là sách báo phát hành tại Pháp và Mỹ từ thập niên 1990 trở về sau, như Point de Vue, Marie Claire, Le Figaro Magazine, Paris Match, Madame Figaro, Vogue, Reader’s Digest, Life ... Đó thường là những bài viết về một số khía cạnh trong ; đời sống của mỗi nhân vật, hầu như chưa có mấy tài liệu khảo cứu thấu đáo về họ, nên sự khác biệt về tiểu tiết giữa các nguồn tư liệu khác nhau là điều khó tránh. Song những khác biệt đó không làm thay đổi bản chất của câu chuyện về mỗi cuộc đời riêng. Hy vọng quý độc giả sẵn lòng góp ý, giúp chúng tôi tham khảo thêm tư liệu và hoàn thiện hơn trong các lần xuất bản sau.

Sau cùng, tác giả trân trọng cảm ơn Ban giám đốc, Ban biên tập và các cán bộ, công nhân viên Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh đã nhiệt tình góp ý và hỗ trợ người viết để tập sách này đến được với người đọc trong những điều kiện tốt nhất.

Trân trọng

Trích dẫn sách Đời Thường Các Nhân Vật Nổi Tiếng Trên Thế Giới

Thế rồi một hôm Tonio chuẩn bị ra chiến trường, ông nói với Consuelo:

- Em đừng khóc nữa. Đừng nhìn vào đôi mắt anh, anh đang khóc vì vui sướng sắp được thi hành nhiệm vụ, cũng như vì nỗi đớn đau khi nhìn thấy nước mắt của em. Hãy đưa cho anh chiếc khăn tay của em để anh viết lên đó phần tiếp theo của tác phẩm Ông hoàng nhỏ. Em sẽ không bao giờ là một đóa hoa hồng có nhiều gai mà là nàng công chúa trong mơ đang đợi chàng hoàng tử trở về.

Và chỉ mấy tuần lễ sau ngày Tonio mất tích, Consuelo nhận được thư ông qua đường bưu chính với nội dung như một lời cầu nguyện cuối cùng.

Một ngày nọ, trên đường phố Paris, tại một hiệu bán sách cũ, Consuelo đã bật khóc nức nở khi tình cờ nhìn thấy ấn bản đầu tiên của tác phẩm Ông hoàng nhỏ mà Saint-Exupéry tức Tonio yêu quý, đã viết để tặng bà.

Bà mất ngày 28.5.1979 sau khi vẽ lại bức ảnh mà nhà văn đã chụp bà sau đêm ân ái, bởi vì bức ảnh chính đã nằm trong ngực áo của ông khi ông mất tích cùng chiếc máy bay của mình rồi.

(Cuộc tình đẹp của nhà văn Saint-Exupery)

Thưa quý độc giả,

Nguồn sử liệu về thời kỳ Lê - Nguyễn, từ thế kỷ XV đến nửa đầu thế kỷ XX, là một kho báu không bao giờ cạn kiệt, luôn có sức thu hút mạnh mẽ đối với những người yêu lịch sử. Với những người viết về lịch sử, sức thu hút đó nhiều khi trở thành một thứ đam mê, vì sử liệu về thời kỳ này luôn đa dạng và xuất phát từ nhiều nguồn khác nhau, giúp họ có những phát hiện thú vị chưa từng được sử liệu chính thống đề cập đến.

Tại Việt Nam ngày nay, bên cạnh kho Hán Nôm do cha ông để lại vẫn chưa khai thác được hết, sự phát triển của công nghệ thông tin mang lại cho những người có thể sử dụng được ngoại ngữ phương Tây - chủ yếu là hai ngôn ngữ Anh và Pháp - những cơ hội tốt nhất để bổ sung kiến thức về lịch sử và truyền bá cho các thế hệ những người yêu sử.

Trong mục tiêu ấy, nhiều bài viết trong tập sách này dựa vào những nguồn tư liệu chưa được hay ít được khai thác, do các thương nhân, giáo sĩ, hay các nhà nghiên cứu phương Tây soạn thảo, đề cập đến các sự kiện hay nhân vật lịch sử Việt Nam, trải dài từ thế kỷ XVI đến nửa đầu thế kỷ XX. Có những tư liệu hay phát hiện mới mẻ, còn khá xa lạ với người đọc sử, được người viết chắt lọc, ghi chép lại trong nhiều đề tài khác nhau, chẳng hạn như chuyện Đặc sứ Mỹ Thomas Jefferson (sau là Tổng thống Mỹ) từng có cuộc gặp gỡ với phái bộ Hoàng tử Cảnh - Bá Đa Lộc tại Paris năm 1787, chuyện một sĩ quan Pháp để vua Hàm Nghi đi thoát trước mặt ông ta, trong cuộc truy lùng nhà vua trên sông Gianh, chuyện sứ mạng bất thành của phái bộ Miến Điện (Myanmar) đến Việt Nam năm 1823...

Bên cạnh những tìm tòi và trình bày các điều mới lạ trong tư liệu lịch sử, tập sách này còn chú trọng đến sự dẫn nguồn các tư liệu tham khảo - một yếu tố không thể thiếu trong thể loại biên khảo - để giúp người đọc có điều kiện mở rộng hiểu biết về những vấn đề mà trong giới hạn một bài viết, tác giả không thể diễn tả được hết. Đặc biệt với các chi tiết lịch sử quan trọng hay mới mẻ, tác giả cố gắng nêu lên những nguồn tư liệu đa dạng, có thể dễ dàng kiểm chứng hay tiếp tục khai thác trong một bối cảnh rộng lớn hơn.

Tham vọng thì nhiều, song khả năng thực hiện tham vọng đó có giới hạn, người viết mong mỏi được quý độc giả thể tất cho những sai sót ngoài ý muốn và mong có cơ hội chỉnh sửa, bổ sung tập sách trong những lần tái bản về sau.

Trân trọng,

Lê Nguyễn

Câu chuyện "một người Pháp làm vua ở Tây Nguyên" từng được một vài sách báo nhắc đến, song hầu như chưa có ai miêu tả một cách đầy đủ về cuộc đời của một nhân vật đã từng khuấy động xã hội Việt Nam và xã hội châu Âu vào những năm cuối cùng của thập niên 1880. Quyển sách mà các bạn đang có trong tay là sự thể hiện lòng mong mỏi vẽ lại một cách tương đối rõ nét hình ảnh một kẻ sống đời lang bạt, thỏa chí phiêu lưu và từng làm cho chính quyền thực dân Pháp phải nhiều phen điên đảo.

Nhân vật chính trong câu chuyện có tên đầy đủ là Auguste Jean-Baptiste Marie Charles David, về sau các sách báo thường viết với cái tên Marie-David de Mayréna, sinh ngày 31-1-1842 tại Toulon, Pháp, con trai của một sĩ quan thủy quân lục chiến. Y sung vào quân ngũ rất sớm và vào năm 20 tuổi (1862) đã có mặt trong đạo quân viễn chinh Pháp tại Nam Kỳ.  Giải ngũ năm 1868, trở về Pháp, lập gia đình và tái ngũ trong trận chiến tranh Pháp - Phổ năm 1870, rồi lại giải ngũ sau khi chiến tranh kết thúc, Mayréna chọn cuộc sống lang bạt rày đây mai đó và cuối cùng quay trở lại Việt Nam năm 1885. Cuộc gặp giữa y và Toàn quyền Đông Dương đầu tiên Constans làm thay đổi hẳn cuộc sống của y. Y nhận lãnh một sứ mạng vô cùng nặng nề, song với bản chất hiếu động, thông minh, hoạt bát, kèm theo ít nhiều giảo hoạt, y đã thành công trong việc tập hợp các sắc tộc trên cao nguyên miền Trung dưới ngọn cờ của Pháp. Song cuộc sống có những bất ngờ không ai lường trước được. Sự thay thế nhân sự trong chức vụ Toàn quyền Đông Dương kéo theo sự thay đổi chính sách của thực dân Pháp, biến Mayréna từ một kẻ có công trở thành kẻ tội đồ. Sau một chuyến công du Lào và Thái Lan không thành công, y trở về "vương quốc" nhìn thấy sự đổ vỡ được báo trước, người vợ đầu ấp tay gối qua đời, các giáo sĩ quay lưng vì sợ đụng chạm với bộ máy cầm quyền. Để vượt qua khó khăn và kiếm sống, Mayréna phải rời bỏ "vương quốc" của mình, phiêu dạt ở Hải Phòng, Hà Nội, Hong Kong, rồi Paris (Pháp), Bruxelles (Bỉ), lợi dụng sự ngây thơ và tính hám danh hám lợi của xã hội trưởng giả để sống qua ngày.

Nội dung tập sách này dựa chủ yếu vào tác phẩm của Soulié và Tập san BAVH, đồng thời có sự tham khảo, chắt lọc từ nhiều nguồn tư liệu khác ở các sách báo phát hành sau thập niên 1920. Bên cạnh đó, tác giả cũng lồng vào thời điểm xảy ra câu chuyện những sự kiện lịch sử được ghi chép từ chính sử Việt Nam, từ các văn kiện chính thức của chính quyền thực dân Pháp, cùng các tư liệu bán chính thức hay phi chính thức của các cây bút nước ngoài, để bạn đọc có một cái nhìn rộng hơn về các sự kiện và nhân vật lịch sử sống tại Việt Nam vào các thập niên 1860 -1870-1880, có liên quan ít nhiều đến câu chuyện. Một số văn kiện gồm công văn, thư tín, bài báo có giá trị về mặt tư liệu và lịch sử được viết tỉ mỉ, không tiện lồng vào câu chuyện chính, chúng tôi dịch trọn và xếp trong phần phụ lục để độc giả có thêm tư liệu hầu bổ sung và đối chiếu với phần chính.